Tai nạn giao thông do người lái xao nhãng là mối lo ngại toàn cầu. Theo báo cáo, hàng nghìn người thiệt mạng và hàng trăm nghìn người bị thương mỗi năm vì lý do này. Việc nhận biết các yếu tố gây mất tập trung khi lái xe là vô cùng quan trọng để bảo vệ bản thân và những người xung quanh trên mọi hành trình, giảm thiểu rủi ro đáng tiếc xảy ra trên đường.
Phân loại mất tập trung khi lái xe
Phần lớn các vụ tai nạn giao thông hiện nay đều xuất phát từ nguyên nhân người điều khiển mất tập trung khi lái xe. Tình trạng này có thể được phân chia thành ba loại chính, ảnh hưởng đến các khía cạnh khác nhau của khả năng điều khiển phương tiện.
Loại đầu tiên là xao nhãng tâm lý. Đây là việc tâm trí người lái bị cuốn vào những suy nghĩ hoặc cuộc trò chuyện không liên quan đến việc lái xe. Chẳng hạn, nói chuyện với hành khách, nghe nhạc hoặc nghe đài có thể khiến não bộ xử lý thông tin khác thay vì tập trung vào diễn biến giao thông. Loại xao nhãng này đặc biệt nguy hiểm vì nó dễ dẫn đến các loại xao nhãng khác.
Xao nhãng thị giác xảy ra khi mắt người lái nhìn vào bất kỳ thứ gì trong lúc lái xe nhưng không nhằm mục đích điều khiển xe một cách an toàn. Quan sát cảnh vật bên đường, để ý đến một sự kiện hoặc người nào đó, hay nhìn vào màn hình điện thoại đều là những hành vi gây xao nhãng thị giác nghiêm trọng. Việc giữ mắt luôn tập trung vào con đường phía trước là nguyên tắc cơ bản nhất của lái xe an toàn.
Cuối cùng là xao nhãng thao tác tay. Hiện tượng này xảy ra khi người điều khiển buông một hoặc cả hai tay khỏi vô lăng để làm một việc gì đó khác. Bấm điện thoại, điều chỉnh các thiết bị trên xe như màn hình giải trí hay điều hòa, hoặc thậm chí là trang điểm đều khiến tay không còn toàn quyền kiểm soát vô lăng. Điều này làm giảm đáng kể khả năng phản ứng và xử lý tình huống bất ngờ xảy ra trên đường.
Hiểu rõ các loại mất tập trung khi lái xe
- Hướng dẫn bảo dưỡng ô tô điện chi tiết
- Dấu hiệu nhận biết lỗi động cơ ô tô cần chú ý
- Kỹ thuật ô tô và xe máy hiện đại: Kiến thức nền tảng
- Thông số nhớt các dòng xe ô tô Suzuki: Hướng dẫn chi tiết
- Khám phá đặc điểm lốp xe điện quan trọng bạn cần biết
Ba loại xao nhãng này thường không tồn tại độc lập mà có thể kết hợp với nhau, tạo nên nguy cơ cao gây tai nạn. Ví dụ, việc sử dụng điện thoại khi lái xe vừa gây xao nhãng thị giác (nhìn màn hình), vừa xao nhãng thao tác tay (cầm điện thoại), và xao nhãng tâm lý (suy nghĩ về nội dung đang xem). Nhận biết các loại xao nhãng này giúp người lái chủ động phòng tránh.
Các yếu tố gây mất tập trung khi lái xe phổ biến
Để có thể chủ động phòng tránh, người điều khiển phương tiện cần nắm rõ những yếu tố gây mất tập trung khi lái xe thường gặp nhất. Có nhiều nguyên nhân khiến người lái xao nhãng, từ những thói quen tưởng chừng vô hại đến những hành vi cực kỳ nguy hiểm.
Một trong những nguyên nhân hàng đầu gây mất tập trung khi lái xe là suy nghĩ miên man. Một nghiên cứu tại Mỹ chỉ ra rằng, có tới 62% các vụ va chạm giao thông xảy ra khi người lái đang suy nghĩ về những chuyện không liên quan đến việc lái xe. Tỷ lệ này thậm chí còn cao hơn cả việc sử dụng điện thoại. Khi tâm trí không tập trung vào việc điều khiển phương tiện và quan sát đường đi, khả năng nhận biết và phản ứng trước các tình huống bất ngờ sẽ giảm đi đáng kể, dẫn đến nguy cơ tai nạn rất cao.
Buồn ngủ cũng là một yếu tố gây mất tập trung khi lái xe cực kỳ nguy hiểm và khá phổ biến. Đây là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến các vụ va chạm giao thông nghiêm trọng, đặc biệt là trên các hành trình dài hoặc khi lái xe vào ban đêm. Theo thống kê từ NHTSA, tình trạng buồn ngủ có liên quan đến hàng trăm ca tử vong do tai nạn giao thông mỗi năm chỉ riêng tại Mỹ. Khi buồn ngủ, người lái có thể gặp phải tình trạng “microsleep” – chợp mắt chỉ trong vài giây nhưng đủ để phương tiện đi chệch hướng hoặc không kịp phản ứng với chướng ngại vật. Các trường hợp dễ bị buồn ngủ bao gồm lái xe đường dài, lái xe ban đêm, hoặc di chuyển trên đường cao tốc với tốc độ ổn định và ít biến động.
Việc sử dụng rượu bia hoặc chất kích thích là nguyên nhân nghiêm trọng hàng đầu gây mất tập trung khi lái xe và dẫn đến tai nạn. Rượu và các chất kích thích tác động trực tiếp đến hệ thần kinh, làm suy giảm nghiêm trọng khả năng tư duy, phán đoán, phối hợp cơ bắp và thời gian phản xạ. Theo báo cáo của NHTSA năm 2020, khoảng 30% tổng số ca tử vong do va chạm giao thông tại Hoa Kỳ có liên quan đến việc người lái xe sử dụng rượu bia. Việc mất kiểm soát bản thân do ảnh hưởng của chất cồn hay chất kích thích khiến việc điều khiển phương tiện trở nên vô cùng nguy hiểm, gần như không thể đảm bảo an toàn.
Rượu bia gây mất tập trung khi lái xe nghiêm trọng
Điện thoại di động là một trong những thiết bị gây mất tập trung khi lái xe phổ biến và nghiêm trọng nhất trong thời đại kỹ thuật số. Theo ước tính, khoảng 25% vụ va chạm ô tô ở Mỹ có liên quan đến việc sử dụng điện thoại khi lái xe. Việc kiểm tra tin nhắn, lướt mạng xã hội, gọi điện thoại hay thậm chí chỉ là nhìn vào màn hình khi có thông báo đều khiến người lái bị phân tâm đồng thời về thị giác, thao tác tay và tâm lý. Chỉ một vài giây lơ là nhìn vào điện thoại cũng đủ để bỏ lỡ một tình huống nguy hiểm trên đường.
Trò chuyện với hành khách ngồi trên xe cũng có thể là yếu tố gây mất tập trung khi lái xe, đặc biệt khi cuộc trò chuyện trở nên sôi nổi hoặc yêu cầu sự tập trung cao độ từ người lái. Bộ não con người chỉ có khả năng xử lý một lượng thông tin nhất định cùng lúc. Khi phải vừa lái xe vừa tập trung vào cuộc nói chuyện, khả năng chú ý đến diễn biến giao thông sẽ bị suy giảm. Trường hợp nguy hiểm nhất là khi người lái quay người lại phía sau để nói chuyện, hoàn toàn mất đi tầm nhìn phía trước.
Điện thoại là yếu tố gây mất tập trung khi lái xe hàng đầu
Đối phó với trẻ em hoặc thú cưng không được giữ cố định trên xe cũng là nguyên nhân phổ biến gây mất tập trung khi lái xe. Tiếng khóc của trẻ, việc trẻ nghịch ngợm hoặc thú cưng di chuyển tự do trong khoang lái đều có thể khiến người lái phải quay lại kiểm tra, dỗ dành hoặc giữ yên chúng. Những khoảnh khắc ngắn ngủi đó đủ để làm người lái bị phân tâm, rời mắt khỏi đường và tay khỏi vô lăng, tăng nguy cơ xảy ra va chạm không đáng có.
Việc điều chỉnh các thiết bị trong xe như hệ thống điều hòa nhiệt độ, âm thanh (chọn bài hát, kênh radio, tăng giảm âm lượng) cũng là những hành động tuy nhỏ nhưng có thể dẫn đến mất tập trung khi lái xe. Khi thực hiện các thao tác này, người lái thường phải rời mắt khỏi đường và dùng tay để điều chỉnh trên bảng điều khiển. Dù chỉ mất vài giây, nhưng trong điều kiện giao thông đông đúc hoặc tốc độ cao, vài giây đó là đủ để không kịp nhận ra và phản ứng với một tình huống nguy hiểm bất ngờ.
Ăn uống trên xe trong lúc đang lái xe là một hành vi tiềm ẩn rủi ro cao, có thể gây ra cả ba loại xao nhãng (thị giác, thao tác tay, tâm lý). Một nghiên cứu thậm chí còn chỉ ra rằng ăn uống khi lái xe có thể làm tăng tỷ lệ tử vong lên tới 80%. Việc cầm thức ăn, tập trung vào việc ăn uống, hoặc lo sợ làm đổ thức ăn đều khiến tay, mắt và tâm trí người lái bị phân tán, khó lòng tập trung hoàn toàn vào nhiệm vụ điều khiển phương tiện và quan sát đường đi.
Ăn uống hoặc làm việc khác gây mất tập trung khi lái xe
Các thao tác cá nhân như trang điểm hoặc hút thuốc khi lái xe cũng là yếu tố gây mất tập trung khi lái xe cần tránh. Trang điểm đòi hỏi người lái phải nhìn vào gương và dùng tay thực hiện các thao tác tỉ mỉ, khiến tay rời vô lăng và mắt rời đường. Tương tự, việc châm thuốc, hút, nhả khói, hay gạt tàn thuốc cũng khiến tầm mắt và tay người lái bị xao nhãng khỏi việc lái xe. Sự thiếu tập trung chú ý này làm giảm khả năng quan sát và xử lý tình huống, dễ dẫn đến va chạm.
Trang điểm, hút thuốc là yếu tố gây mất tập trung khi lái xe
Cuối cùng, cảm xúc của người lái cũng là một yếu tố gây mất tập trung khi lái xe đáng kể. Lái xe khi đang trong trạng thái tức giận, bực bội, lo lắng hoặc quá phấn khích có thể làm tăng nguy cơ gặp tai nạn. Cảm xúc tiêu cực có thể khiến người lái thiếu kiên nhẫn, hung hăng hơn hoặc đưa ra những quyết định thiếu sáng suốt khi điều khiển phương tiện. Ở những nơi có hệ thống giao thông phức tạp, thường xuyên tắc đường hoặc thời tiết bất lợi như Việt Nam, việc giữ tâm trạng ổn định khi lái xe càng trở nên quan trọng để tránh bị mất tập trung và xử lý tình huống một cách bình tĩnh, an toàn.
Cảm xúc tiêu cực gây mất tập trung khi lái xe
Giải pháp phòng tránh mất tập trung khi lái xe
Để ngăn chặn những nguy cơ tiềm ẩn từ việc mất tập trung khi lái xe, người điều khiển phương tiện cần chủ động áp dụng các giải pháp phòng tránh. Những biện pháp này nên được thực hiện cả trước khi khởi hành và trong suốt quá trình di chuyển trên đường để đảm bảo an toàn tối đa.
Giải pháp trước khi khởi hành
Trước khi bắt đầu hành trình, có những bước chuẩn bị đơn giản nhưng hiệu quả giúp giảm thiểu tối đa các yếu tố gây mất tập trung khi lái xe. Người lái nên xử lý xong các cuộc gọi hoặc tin nhắn quan trọng trước khi ngồi vào vô lăng. Thiết lập chế độ “không làm phiền” trên điện thoại là một cách hữu hiệu để tránh bị phân tâm bởi thông báo trong suốt chuyến đi.
Việc chuẩn bị bản thân cũng rất quan trọng. Hãy hoàn thành việc trang điểm, chỉnh trang y phục hoặc các công việc cá nhân khác trước khi lên xe để tránh phải làm những việc này khi đang di chuyển. Tương tự, hãy điều chỉnh hệ thống điều hòa, âm thanh, và cài đặt công cụ điều hướng (GPS) trước khi xe lăn bánh.
Dọn dẹp không gian lái xe gọn gàng, loại bỏ các vật dụng nhỏ có thể rơi rớt hoặc gây xao nhãng. Nếu có trẻ em hoặc thú cưng đi cùng, hãy đảm bảo chúng được ngồi ở vị trí an toàn và được giữ cố định bằng ghế ngồi chuyên dụng hoặc đai an toàn phù hợp để tránh việc người lái phải liên tục để ý đến chúng.
Quan trọng nhất, tuyệt đối không lái xe khi đang trong trạng thái tức giận, mệt mỏi, buồn ngủ hoặc có tâm trạng không ổn định. Cảm xúc tiêu cực và sự mệt mỏi là những yếu tố gây mất tập trung khi lái xe rất mạnh. Hãy nghỉ ngơi đầy đủ trước chuyến đi xa, đặc biệt là vào ban đêm, và không bao giờ điều khiển phương tiện sau khi đã sử dụng rượu bia hoặc bất kỳ chất kích thích nào.
Giải pháp khi đang di chuyển
Khi đã bắt đầu di chuyển trên đường, việc duy trì sự tập trung liên tục là điều bắt buộc. Luôn giữ hai tay trên vô lăng ở vị trí chuẩn và tầm mắt liên tục quan sát con đường phía trước, các phương tiện xung quanh, và hai bên đường. Việc quan sát chủ động giúp người lái nhanh chóng nhận biết các tình huống tiềm ẩn nguy hiểm.
Tránh sử dụng điện thoại di động dưới mọi hình thức khi xe đang chạy. Nếu có việc gấp cần giải quyết bằng điện thoại hoặc cần tra cứu đường đi, hãy tìm nơi đậu xe an toàn và dừng lại.
Không nên ăn uống khi đang điều khiển phương tiện. Nếu cảm thấy đói, khát hoặc buồn ngủ, hãy tấp vào lề đường hoặc tìm một điểm dừng chân an toàn để nghỉ ngơi và giải quyết nhu cầu cá nhân. Việc đảm bảo sức khỏe và sự tỉnh táo là ưu tiên hàng đầu.
Thường xuyên kiểm tra gương chiếu hậu (sau mỗi 5-8 giây là một khuyến nghị phổ biến) để nắm rõ tình hình giao thông phía sau và hai bên xe. Điều này cũng giúp người lái theo dõi được hành khách phía sau, đặc biệt là trẻ em và thú cưng, mà không cần quay đầu lại.
Nếu gặp phải các tình huống cấp thiết đòi hỏi sự tập trung ngoài việc lái xe, như nhận một cuộc gọi quan trọng, cần tìm vật dụng trong xe, hoặc xử lý vấn đề với hành khách, hãy chủ động dừng xe vào lề đường hoặc khu vực đỗ xe an toàn.
Cuối cùng, trên các hành trình dài, không nên lái xe liên tục quá 4 giờ. Hãy dừng lại để nghỉ ngơi, đi bộ vài phút, và làm mới tinh thần trước khi tiếp tục cuộc hành trình. Điều này giúp chống lại sự mệt mỏi và duy trì khả năng tập trung cần thiết.
Giải pháp hiệu quả tránh mất tập trung khi lái xe
Giữ vững sự tập trung khi điều khiển phương tiện là trách nhiệm của mỗi người tham gia giao thông. Hiểu rõ các yếu tố gây mất tập trung khi lái xe và áp dụng các giải pháp phòng tránh không chỉ giúp bảo vệ an toàn cho chính bản thân và những người thân yêu đi cùng, mà còn góp phần xây dựng một môi trường giao thông văn minh và an toàn hơn cho toàn xã hội. Tại Brixton Việt Nam, chúng tôi luôn khuyến khích và chia sẻ những kiến thức về an toàn giao thông, mong muốn mọi người điều khiển phương tiện một cách tỉnh táo và có trách nhiệm.
FAQs về mất tập trung khi lái xe
Mất tập trung khi lái xe là gì?
Đây là tình trạng người điều khiển phương tiện bị xao nhãng bởi các hoạt động, suy nghĩ, hoặc sự kiện không liên quan đến việc lái xe, dẫn đến giảm khả năng nhận thức và phản ứng kịp thời với diễn biến giao thông.
Loại mất tập trung nào nguy hiểm nhất?
Sự kết hợp của nhiều loại xao nhãng cùng lúc, ví dụ như sử dụng điện thoại (gây xao nhãng thị giác, thao tác tay và tâm lý), thường là nguy hiểm nhất. Tuy nhiên, bất kỳ loại xao nhãng nào cũng có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.
Tại sao nói chuyện với hành khách lại gây mất tập trung?
Nói chuyện yêu cầu não bộ phải xử lý thông tin và tương tác, làm giảm tài nguyên xử lý dành cho việc tập trung vào nhiệm vụ lái xe và quan sát đường, đặc biệt là khi cuộc trò chuyện đòi hỏi sự chú ý cao.
Buồn ngủ ảnh hưởng đến việc lái xe như thế nào?
Buồn ngủ làm giảm sự tỉnh táo, thời gian phản xạ chậm lại, và có thể dẫn đến “microsleep” (chợp mắt vài giây) khiến người lái tạm thời mất kiểm soát phương tiện, là nguyên nhân phổ biến gây tai nạn nghiêm trọng.
Cần làm gì nếu cảm thấy mệt mỏi hoặc buồn ngủ khi đang lái xe?
Tuyệt đối không cố gắng lái xe khi mệt mỏi hoặc buồn ngủ. Hãy tìm ngay một nơi đậu xe an toàn để nghỉ ngơi, đi bộ hoặc chợp mắt một lát trước khi tiếp tục hành trình.
